Мир - вашему дому, покой - вашей душе!
Али Эфенди ар-Рухунидиз динэгьли алимдиз хьиз къимет шейх Ярагъ Мегьамеда гана - "чеб авай гимидин рулдихъ галайди" лагьана. Шаир хьиз Рухун Али мадни зурба я. Ада вичин шиирар лезгидалди кхьизвай (маса ч1алар - араб, туьрк - лап хъсан чизвайт1ани). Тек са и кардай ам кьет1ен гьуьрметдиз лайихлу я. Авунани, ийизвани чна адаз гьуьрмет? Жаваб сад я - ваъ. Къени адан сур алай чкани чизвач. Рухунрин сурара авайди чизва, сур вич - ваъ. Белки чизвайбур ават1а? Шумуд тарихдин рекьяй алимар хьана чибурукай, шумуд ктабар кхьенва абуру къванерал алай кхьинрикай, амма баркаллу чи бубайрикай, гьа девирда паталай атана лезги вилаятда к1ек1вал ийизвай яхул ханариз акси экъеч1ай ксарикай - Кьуьчхуьр Саидакай ва Рухун Алидикай - са гафни, абурун сурар алай чкаяр кьванни ахтармишна жагъурнавач. Белки а алимар - тарихчияр чеб ханарин сихилрикай ят1а?.....
М.Бабаханов
Алатай вахтарай чав ахгакьнавай авторрин - асиррин шагьидрин арада шаир ва алим Рухун Алиди важиблу чка кьазва. Адакай баянар чал «Лезгийрин революциядилай виликан девиррин литература» кӀватӀалда, 1990-йис, туькӀуьрайди профессор Гь.Гашаров; «Лезги зарияр» (куьмекчи ктабда), 2001- йис, автор Къ.Акимов, маса чешмейра («Литературадин Дагъустан» ва «Лезги газет») гьалтзава.
Вичин вахтуниз ва шииратда къарагъарнавай месэлайриз килигайла, Рухун Алиди гьа девирдин векилар тир Ярагъ Мегьамедахъ, Ахцегь Мирза Алидихъ, маса нуфузлу дагъустанвийрихъ галаз сих алакъаяр хвена. Абуру сада-садаз кхьей чарар, сада-садаз гайи суалар ва жавабар ама. Абурун дережа акьван дерин ва маналу я хьи, Рухун Али а вахтунин лап еке алимрин жергедани кар алай кас хьана. И кар чаз и кӀватӀалда гузвай Ярагъ Мегьамедан, Ахцегь Мирза Алидин, Алкьвадар Гьасанан, Гъалиб Садыкъидин ва масабурун кхьинрин шагьидвилерини субутзава. Тарих ахтармишун, гъиле гьатай гьар са цӀарцӀикай менфят хкудун, къенин ва къвезмай несилрив ахгакьарун чи пак тир везифа я. И рекье рагьметлу Гъалиб Садыкъиди авунвай кӀвалах къимет эцигиз тежерди я. Амма адан кхьинрайни аквазвайвал, чи къадим авторрин хейлин затӀар фарс, араб, туьрк чӀаларал ва ажам гьарфарал кхьенвайвиляй кӀелиз жезвач.
Чна чи гъиле гьатнавай тӀимил затӀарални шадвалзава. ГьикӀ хьи, абуру цӀийи хъсан кардин диб кутазва, чи фикирдалди, чаз чи эдебиятдин лап зурба векилрикай садан экуь къамат вири терефрихъай ачух хъийиз куьмек гуда. Рухун Алидин ирсиникай нин гъи¬ле вуч аматӀа чаз малум туш. Амма и къачунвай камуни чаз и кар хейлин регьятарна кӀанзава.
Ктаб гьазуриз, акъудиз, куьмек гайи вири ксариз чна рикӀин сидкьидай сагърай лугьузва.
Рухун Алидин ирс жилдера туна, кьилдин ктаб яз акъудуник кьил кутурбурукай сад вичин асил Рухунрин хуьряй тир (Сулейман- Стальский район) Эмиргьамзаев Рамазан Мегъамедович я.
Ам 1938 - Йисуз дидедиз хьана. 1966-йисуз чилер залзаладик акатайла, амни вичин хуьруьнвийрихъ галаз ЦӀийи Макьарин хуьруьз куьч хьана. Ина ада «Зардиянский» совхозда бухгалтервиле, экономиствиле, кадрийрин рекьяй отделдин заведующийвиле кӀвалахна.
Амма адан рикӀи вичин чӀехи миресрикай сад хьайи Рухун Алидин ирс санал кӀватӀунихъ ялзавай. Вичиз мумкинвал хьайи гьар са декьикьа и кардиз бахшна.
Ада вичи лугьузвайвал, Рухун Алидин чӀехи бубаяр Самур округдай, Чеперин хуьряй куьч хьана эвичӀай ГъарачӀрин сихилдикай я: ГъарачӀ, Шамхал, Селим. Пуд стха. Али-эфенди гьа и тухумдай тир алимрикай ва шаиррикай сад я.
Рагьметлу Гъалиб Садыкъидин, писатель Абдулбари Магьмудован алахъунри Рама¬зан Эмиргьамзаеван руьгьдикни лувар кутуна, ам вичин чӀехи аманевидин ирс санал кӀватӀунин рекье туна.
Ирс кӀватӀун регьят кӀвалах туш. Амма несилри аферин лугьудай кар тирдал шак алач.
Мердали Жалилов,
РФ-дин писателрин ва журналистрин Союзрин член, РД-дин ва РФ-дин культурадин лайихлу работник.
АРИФДАРРИ АРИФДИКАЙ
Мугьаммед Ал-Ярагьи
Эфенди ар-рухунидиз
Гьикьван шад я, чи дустарин арада,
Чаз рехъ къалуз ихьтин алим аваз хьун.
Ам гимичи я чун авай гимидин
Гимид рулдал Алидин гъил алаз хьун.
Чи алимрин арада я ам чирагъ,
Амайбуруз экуь тир рехъ къалуз хьун.
Чи дустарин арада ам гьар чӀавуз
Чаз пис-хъсан чир тийиз, чахъ галаз хьун.
Валлагьи, чаз Алифенди са нур я-
МичӀивиле гьа нур халкьдихъ галаз хьун.
Адаз чна хийир-дуьа ийирла,
Гьар лефзинкай адаз къирер храз хьун.
Гьар жуьре ляметар малум ийиз чаз,
Гьар межлисда чахъ галаз ам рахаз хьун.
Чаз важиб я адалай чун рази хьун,
Чир жен хьи, чаз чун адалай даяз хьун.
Араб чӀалай таржума авурди
Гъалиб Садыкъи я.
Инал шейх ал-Ярагъиди Рухун Алидиз ганвай къимет, гьелбетда, адан яратмишунрин деринвал къалурзавай лишан я.
Алкьвадар Гьасан
(«Асари Дагъустан» ктабдай)
... Куьре округдин чӀехи алимрикай сад Рухунай тир гьуьрметлу Гьажи Али-эфенди я. Исятда ам амач. И алимди Дагъустанда гегьенш хьанвай вири илимар чирна, къад йисалай виниз вичин хуьре тарсар гана. Гуьрчег хатӀ аваз хьайи ада вичин гъилелди гзаф ктабар кхьин хъувуна. Идалайни гъейри ада гзафбуруз къуръан хуралай кӀелиз чируналди хийир гана. И эфендиди, лап чӀехи гьарфаралди кхьин хъувунвай ва килигай кас гьейранардай къуръандин са шумуд ктаб ава. Ада хийирлу гзаф эсерар тунва. Кьудкъад йисалай виниз яшар хьанвай ам гьа ви¬чин хуьре 1267 (1851) лагьай йисуз кьена.
Адалай гуьгъуьниз и хуьре тарсар адан хва Абакар-эфендиди гуз башламишна. Ам вичин бубадилай дерин чирвилер авай алим хьана. ЯхцӀур йисан къене тарсар гайи адан кьве вилни эхирдай зайиф хьана ва гила къуръан ада хуралай кӀелзава.
Адан хва Абдул-Гьамид-эфендини тарсар гуз алакьдай алим я. Ада вичин буьркьуь бубадиз къуллугъзава. Къуй Аллагьди абурун кьведан уьмуьрни бахтлудаказ кьиле фидайвал артухаррай...
Гъалиб Садыкъи
(«Шаир ва алим» макъаладай. «Литературадин Дагъустан» 1986-йис, N3)
Алкьвадар Гьасан-эфендиди вичин «Асари Дагъустан» ктабда Рухун Али XVIII асирдин эхирра ва XIX асирдин эвелра машгьур алим ва араб чӀалал гуьрчегдиз кхьинин зурба алакьунар авай кас хьайиди къейднавай. Амма адан шаирвилин бажарагълувиликай са келимани лагьанвачир.
Чал сифте яз Али-эфендидин теснифар, кьилди къачуртӀа, араб чӀалалди Ярагъ Мегьамед-эфендидиз шиирдалди кхьей кагъазар, 1909-йисуз Темир-Хан-Шурада чапнавай «Асарал аль-Ярагъи» ктабдай гьатна. Гуьгъуьнлай Ахцегь Али-къазидин кӀватӀалдай гьа и кӀватӀалдин автордини Рухун Али- эфендиди сада-садаз кхьенвай шиирар жагъана. Им тажуб жедай кар тушир, гьикӀ хьи, Али-фендидиз араб чӀал лап фасагьатдиз чидай...
Сифтедай Али-эфенди куьгьне, яни поэзия анжах араб чӀалалди теснифунин ва поэзиядин тематикани Аллагьдикай, пайгъамбардикай, женнетдикай хьунин рекьел алай. Ах¬цегь Мирза Али-къазидин таъсирдик кваз Рухун Али-эфенди тамамвилелди дегиш хьана. Ада хейлин чӀалар, гьатта социальный темайрайни кваз, дидед чӀалалди кхьена.
Рухун Али-эфендидин ирсиникай чал гьалтнавайди лап са жизвияр я. Адан ктабрин са пай Рухун Магьмудани Мегьамеда (Али- эфендидин хва АбуллетӀиф-эфендидин рухваяр я) Туьркиядиз тухвана. Муькуь пай 1919-йисуз деникинчийри Али-эфендидин птулар тир Магьмуданни, Лев Толстоян Ясный Полянада яшамиш хьайи Мегьамедан кӀвалериз цӀай ягъайла, кана пуч хьана.
Чавай кӀватӀиз хьайи малуматрай кьатӀуз жезвайвал, Рухун Али-эфенди вичин уьмуьрдин кьвед лагьай паюна чи Дагъустандин халкьар патал Урусатдай къвезвай культу¬ра артух дережада хийирлу хьунин терефдал алаз хьана ва ада гьа и рекье хъсан агалкьунар къазанмишна.
Зи фикирдалди, кӀелзавайбуруз са ихьтин куьруь малуматни гайитӀа пис жедач. Етим Эминан паб Туьквезбанан диде Зуьбейда Рухун Али-эфендидин руш я.
Абдулбари Магьмудов
(«ЦӀийи Макьар» ктабдай)
Садра жуван архивда къекъведайла зи гъиле чи гьуьрметлу Гъалиб Садыкъи-эфендиди Рухун Алидикай «Лезги газетда» кхьенвай макъала гьатна (1993-йисан 1- июль). Ингье ана алимди вуч кхьенвайтӀа: «...1965-йисан ноябрдин вацра нянрихъ чун Октябрдин суварар къейд ийиз профессор Фатма Абдурагьмановна Аликберовадин патав фена. И сеферда алимди зун хушвилелди кьабулна ва ада заз ядигар яз хуьзвай куьгьне ктаб къалурна. Рухун Алиди¬кай гьихьтин малуматар чидатӀа хабар кьуна. Фатмадин лугьунриз килигна, Рухун Али адан бадедин чӀехи буба тир. Гьа и ктабда заз сифте сефер яз туьрк чӀалал кхьенвай Рухун Алидин шиир акуна. А шиирда авторди гъуьр регъведайла, регъве вичин кьилел атай дуьшуьшдикай суьгьбетзавай...»
Гьа и макъаладай малум хьайивал, Гъа¬либ муаллимдин гъиле профессор Эфендиев Абдулан буба Заки-эфендидивай лезги чӀалал Рухун Алиди кхьенвай хейлин муьгьуьббатдин шиирарни гьатна. Абурукай 9 шиир «Лезги газетдин» нумрада чапнавай.
Рухун Алидин несилдин бязи эвледрин тӀварар:
Рухун Али-эфенди Османан хва, амни Гьасанбеган, амни Мегьтидин, амни Ахчабеган, амни ГъарачӀан хва тир. Рухун Алидиз кьве хва авай: Абукарни АбдуллетӀиф. АбдуллетӀифан рухваяр Рухун Магьмудни Мегьамед ва Абукар-эфендидин хва Абдулгьамид машгьур шаирар тир. Абурун кьве- данни шиирар ва Алкьвадар Гьасан-эфендидин жавабар «Диван ал-Мамнун» ктабда чапнава. Амма абурун чпин ктабрин са пай Туьркиядиз акъатна, муькуь пайни 1919-йисуз Дербентда ЦӀинитӀ Эфендиеврин кӀвалери цӀай кьурла кана.
Абукар-эфендидин хва шаир ва алим Абдулгьамидаз Магьмудни (Адаз ЦӀинитӀ Магьмуд лугьузва) Мегьамед хьана. Суьргуьндиз акъудай и Мегьамед Ясная Полянада Л.Толстоян кӀвале хьана. Абукар- эфендидиз кьве руш авай. Абурукай Алкьвадрал тухвай Мислиматаз машгьур педа¬гог Абдулкъадир Алкадарский ва Нухада кӀелдайла кьейи Абдулнасир хьана. Кьвед лагьай руш Ханбиче Штул Гьажи ТӀагьир-эфендидиз тухвана. Абурухъ кьуд хва авай: Мегьамед, Абдурагьман, Агьмед ва Абдуллагь. ТӀагьир-эфендидин хтул, Мегьамедан гада Осман философиядин илимрин доктор тир. Кьвед лагьай хва Абдурагьманан руш Фатма медицинадин илимрин доктор, про¬фессор хьана. Алим Агьмедакай тайин делилар гьеле жагъанвач. Абдуллагьни, Истамбулда университет куьтягьна, Бакудиз хтана.
Рухун Али 80 йис яшар хьана, 1851-йисуз рагьметдиз фена. Адан сур Рухуна ава.
Магьачкъала. 1997-йисан 22-август.
Рухун Алидин несилдикай пара гьуърметлу алим ва муаллим Гъалиб Садыкъи-эфендиди ракьурай дуствилин кагъаздай туькӀуьрайди и цӀарарин автор я.
Гъалиб Садыкъи
(Али-Эфенди Ар-Рухуни» макъаладай.
«Лезги газетдин» 1993-йисан 1-июлдиз акъатай нумрадай)
... Ингье профессор Эфендиеван буба Заки -эфендидихъ галаз хуш-беш авурдалай гуьгъуьниз чна чи несилдикай тир Атлухан- эфендидин гъилин кхьинар авай ктаб тупӀарилай ийиз башламишна. Садлагьана зи вилер ктабдин къенепатан жилдинал лезги чӀалал кхьенвай Рухун Алидин шиирдал алукьна. Заз ам кхьиз кӀан хьайила, ктабдин сагьибди ихтияр ганач. Мягьтел хьайи за адавай вучиз чи милли культурадиз лазим авай и шей кхьидай ихтияр авач лагьайла, зи мукьва-кьилиди хъуьрена хьиз давамарна: «Али-эфенди поэзияда хулиган тир. Адахъ лезги чӀалал кхьенвай ахьтин чӀалар мад ава хьи, завай, ви халудивай, абур ваз къалуриз жуьрэт ийиз жедач». Заз «поэзиядин хулиган» лагьай гафарин ван хьайила, Рухун Алидиз авай интерес мадни артух хьана. Гьа ик1, зи мукьва-кьилиди, вичин фикирдалди, ахлакьдин рекьяй дигмиш тахьанвайбур яз гьисабзавай гзаф чӀалар зи ихтиярдиз вугана. Им Рухун Алидин яратмишунрин бегьем са кӀватӀал тир. Абур вири ада вичин гъилералди кхьенвай.
Дуьз лагьайтӀа, Рухун Алидин гьакъиндай зи ихтиярда адан биографиядин делилар авач. Гьавиляй заз ам дидедиз хьайи ва рагьметдиз фейи йисарни чидач. ГьакӀ заз адан муаллимар вужар тиртӀа, адахъ вичихъ ученикар хьанатӀани чидач. Анжах зи уллу-буба Атлухан-эфенди адан ученик хьайиди тестикьарзава. И кардихъ вичин бине авачиз туш, гьикӀ лагьайтӀа, Атлухан-эфенди Магьарам ал-Ахты-эфендидин, Саид ал-Араканидин ва Саид ал-Шиназидин, Абдурагьман ал-Жебелидин ученик хьайидини малум я.
Агъадихъ чна Рухун Али-эфендиди дидед чӀалал теснифай, гьакӀни ада араб ва туьрк чӀаларал кхьей таржума авунвай шиирар гузва. Гьелбетда, абурухъ неинки литературоведар патал, гьакӀ чӀалан алимар ва санлай чи милли культура патални еке метлеб ава.
ШИИРАР
Марал
Экуьн кьиляй сегьер-сегьер къарагъна,
Къекъведа вун къачуз зирек кам, Марал.
Тик кьилелай келегъа ви иляйна,
Зун куз тада, къачуз залай кам, Марал.
Бахтавар я Аллагьди вун гайиди,
Ви хуш рахун, къилих иес хьайиди.
Дуьньяд девлет санал кӀвализ гъайиди,
Я бахтарив ацӀанавай кӀам, Марал.
Пехил жеда къвед на къачур камарал,
Лув гуз кӀан я заз вун къекъвей кӀамарал.
На гъил алтад Рухун Алид гъамарал,
Гьар майвадин къелемарин там,Марал.
Хвашкалди
Яру магьсин винел чапатӀ,
Аста камар, вун хвашкалди,
Зи ракъибдин мурадар кьатӀ
Ийир къастар, вун хвашкалди.
Чуьлдавай къвед, гьарнихъ килиг,
Зи ашкъидал къелем илиг,
Зи гардандихъ ви гъил гилиг.
Эй нугбагьар, вун хвашкалди.
Акуна заз дустар ара,
Виже къведач хьурун чара,
Рухун Алид дердер чара –
Табагъдин чар, вун хвашкалди
Гургьагур
Вуч хабар я, къуншид кӀвале кӀватӀ хьана?
Чарахъ-парахъ, гьарай-эвер, гургьагур!
Экуьнахъди яцран гардан кьатӀ хьана,
Гила физва са-сад гьерер, гургьагур,
Муьруьд лугьуз вичин кьилел жед сирих,
Гьар хуьре са яц, гьер тӀуьнихъ яз къаних,
Акун хьайтӀа хендеда паб-хуш къилих,
Гьерекатда гьатда кӀвачер, гургьагур.
Яргъа хуьре кӀантӀа сад кьий-ийид юрт,
Тух жеч тӀуьнкай, на лугьуд я руфун хъурт,
ТӀвар ясин яз, кӀелда гьакӀан гьурта-гьурт,
Телкьиндикай хьуриз цӀилер, гургьагур.
Хийир-хейрат хьунал сана вил жеда.
Аш тунавай ленгерида гъил жеда,
Рахадайла гьадисрикай цӀил жеда,
Суьгьбетдани мичӀиз вилер, гургьагур.
Гьинва жал?
Бади, саба, дад я ваз, са хабар це,
РикӀиз умуд, зи гуьзел яр гьинва жал!
ЦӀай къекъвезва зи жигерда, тади (а) я,
Закай яргъаз хьайи дидар гьинва жал!
Ашукь тир зун адан гуьзел камарал.
Назик-назик ширин рахар гафарал,
ЭкъечӀайла бязи вахтар къаварал,
МикьнатӀис хьиз зи рикӀ чӀугвар гьинва жал!
Акур чӀавуз зи рикӀ, намус гваз фидай,
Са табассум зи жигерда таз фидай,
Жейранд тегьер кьве кӀвачик звер кваз фидай.
Куьтягь тежер рикӀин бизар гьинва жал!
Рухун Али, туш муьруьдрив мирес вун,
Кьей хва, квахь гьа, гатад абуру серес вун.
Дин-ислам ваз чидатӀа, хьухь иес вун,
Це вуна ви халкьдиз бегьер, гургьагур
Къакъудна
Залум хан, на амалдивди чи халкьарин кьил къакъудна,
СикӀрен тегьер экъисиз кӀир, чи чинавай вил къакъудна.
Ахпа кьушун гъана вуна, чи элдивай чил къакъудна.
Малар-мулкар тарашна чи, къуьнуьхъ галай гъил къакъудна.
ВутӀна вуна вилаятдин кьил шейх Мугьамед Ярагъи?
Туна на чун, гьич санани жагъин тийиз са сурагъи
Квадарна чи дин- имандин мубарак мягькем даягъи.
Эй залум, на дидедвай хва, папавайни гъуьл къакъудна.
Гафар гуьрчег, амал хьана кьадардилай бетер я ви,
Жеминавай булахдин яд ая хьи чаз зегьер я ви,
Зулумдин тум куьруьди я, яргъал фич и тегьер я ви.
Чи къелемдин дувуларни, винелди фир хел къакъудна.
Чи назани сунаяр кваз гьар бубатда на русвагьна,
Куьлуь махлукь авара яз, чуьлбачухда на сиягьна,
Саймиш хъийиз амукьнач хьи, эй пис залум, я Аллагь, на
Перленгдин тӀиш галукьна ви, Гуьлсунадвай пел къакъудна.
Дербенд, Шеки, Ширван тунач, ахчуна чи дузлухар на,
Чи хва, стха, амле, мирес вири хьурна йиртихар на.
ШаракӀун хандин-тӀул хьана, амукьнач чахъ яйлахар я.
Дуьньядал на пац эцигна, ЯркӀаривай кьел къакъудна.
Вуна гьикьван гьелекда,лагь, чи вилаят ва чи халкьар?!
Даим эбед йиф хьана чаз, аквазмачиз, экуь йикъар,
Эх жезамач вилеривай, гьикьван хьурай бес чи накъвар
Алидивай шадвал фадлай, гилани на шел къакъудна
Амукьдач
Патай-патай ракъуриз сив рахамир,
Верч хьиз хьана шагьин шунгъвар чухвамир.
Аслан кац туш, мукьув хьана къугъвамир,
Ахпа кьулухъ элкъведай рехъ амукьдач.
Аквада ваз масад гъиле аваз виш.
КӀан жеда ваз гьадахъ галаз жез вердиш.
Лам хьиз хьана, асланд регъуьда на тӀиш
ТуртӀа, чуьлда ваз недай векь амукьдач.
ТемягьайтӀа на къуншидин малариз,
АлахъайтӀа чӀуру тир амалариз,
Фикир тагуз гуьгъуьнлай жер къалариз,
Са югъ жеди, ви чанда гьекь амукьдач.
Алахъмир вун ферен къузгъун сад ийиз,
Ясдин кӀвални мехъер кӀвал хьиз шад ийиз,
Гъуту яна, нар девед хур пад ийиз,
Геж жеда гьа, ви кӀвале тӀекь амукьдач.
Османан хва Али бушдиз рахач гьич.
Пехил хьана, масад артух аквач гьич,
Гада-гуьдуь галаз кӀинтӀ-лаш къугъвач гьич,
Эгер хьайтӀа, адахъ са гьакь амукьдач.
Фена
Зун айвандал ацукьнавай,
Зи виликай суна фена,
Дурнади хьиз кьуна тик кьил,
Са назлу яр, бала фена.
Акур чӀавуз чӀулав вилер,
Гьарнихъ катна рикӀин дердер.
Дамахдивди камар къачуз.
Таза къветрен пӀарла фена.
Малаикар жедир гьайран,
АкунайтӀа а гуьзел чан,
Дагъда битмиш хьайи емиш
Тагана, кеф хана, фена.
Али, тербет це вилериз,
Текъведайла затӀ гъилериз,
Ви рех янавай чуру акваз,
Суна, ви чан кана, фена.
Инсафсуз бахт
Инсафсуз бахт, вучиз захъай и гьал яргъаз катда вун?
Вуж ялтах я, гьадан кӀвализ хъуьрез-хъуьрез гьатда вун?
ШейтӀанди хьиз ахтармишда: намерд, ягьсуз гьинват1а,
Цавай юргъ хьиз, чиляй векь хьиз, гьадан патав катда вун.
Я стха-вах, амле-мирес, къуни-къунши чидач ваз,
Инсанвилин лишан квайди са кӀусни хуш жедач ваз,
Агъад тумун кӀаниз мез гуз, пӀагь гудайди ви дуст я,
Туьрездалди чил цазвайди акваз, чилиз кӀватда вун.
Жуван паб, вах масдан гъиле гудайдаз вун хъуьреда,
Гъейрат сана, вич масана авайдахъ вун гелкъведа,
Гьар нин варцел кесиб-куьсуьб патал дапӀар алатӀа,
Са касдизни хабар жедач, гьанихъ рекье гьатда вун.
Гьахъ-адалат авай чка аквадач, экуькъирав, ваз,
Кьабулич на Аллагьд бенде, хьайитӀан ви къвалав гваз,
Инсанвилиз хаин я вун, зулуматдихъ юрта на,
Верг илигда на имандал, жеда шумуд къатда вун.
Гьинал гужлуд акуртӀани, гьадаз сарар экъисда,
Имансузрин патав фида, жавагьирар хкисда,
Ялтахвилер алакь тийир абидариз душман я,
Аллагь патал алай инсан аквазмазди, гватда вун.
Шейхерни кваз, иблис хьана, ви гуьгъуьна гьатайла,
Ви зизийрин гуьгъуьнаваз тула кицӀ хьиз катайла,
Гьар са шумуд лукӀ жеда ваз, гьахъни батӀул сад ийиз,
Жегьеннемдиз василна ам са патахъди катда вун.
Бес я гила гьарай-эвер, факъир Али Рухунви,
Аллагьдизни виляй (а) ватда, гзаф рахайтӀа рахун ви.
Ажузвалмир гьич садазни ахьтин бахтар тахьунал,
Артух лагълагъ хъувуртӀа на, гатада - кьуд къатда вун.
Регъуьхбан
Алдатмишиз кесиб яркӀар,
Амалар ква вак, регъуьхбан.
Аквазва заз бед я ви кар,
Квач ви сивик рак, регъуьхбан.
Шагьаддикай хьурна зирба,
Секлемдилай хейлин зурба,
Раж регъвез фейла араба,
Вахкуз са тапрак, регъуьхбан.
Цава туна на регъуьн къван,
Хъуьчен гьар къуз ийиз кьакьан,
ГуьтӀуь хьуй ваз сурун лакьан,
Вакай хьуй са вак, регъуьхбан.
Алид гафар кьамир ужуз,
Вири хьиз ам хьурна ажуз,
Кьейла кьисмет тахьуй ваз жуз,
Дуьа, игьсан, як, регъуьхбан.
Къирсакъирс
Кагьрабаяр хьтин вилер атӀумда,
Беден юзаз гьар са тегьер къирсакъирс,
Адан назвал ви акьулди кьатӀунда,
Виликай физ, ийида хъвер къирсакъирс.
Дагъдин цӀегь хьиз гуьнед патай аквади,
Са легьзеда гьар магьледик хкӀади,
Гуьлабдин ни гуди кӀвачин руквади,
КӀвачик ийиз Ахцегь шегьер къирсакъирс.
КӀантӀа Лукьман вич хьуй, кутаз жеч айиб,
АлахъайтӀан Рагьманкъули - чи тӀебиб,
Буба Агьмед кӀантӀа хьурай, лап кесиб,
Къекъведи ам бикед тегьер къирсакъирс.
Рухун Али, гьикьван хьурай лагълагъ ви?
Гафар гзаф, гьинава бес яракь ви?
Хкахьди гьа гар атана чирагъ ви,
Къайгъу чӀугу, тефий бегьер къирсакъирс.
Жеда вун
Гьарам-гьешем чидач-дуьнья чухвада,
Ахвар, кьарай авачиз, куьк жеда вун.
Хвалан патав са язух къиб аквада,
Ам фитӀиндай аждагьан руьк жеда вун.
Дуьнья кӀантӀа тур руфуна - вун тух жеч,
Гишилавай кесиб-куьсуьб язух жеч.
Дуьньяд фикир пара, ви чин ачух жеч,
Азгъунвилиз са ажуз лукӀ жеда вун.
Гьар са патахъ яргъи ийиз жеда гъил,
Гагь-гагь чара папаризни ягъиз вил,
На гьисабиз вун ви папар суьруьд кьил,
Гьарда вичихъ ялдай са чӀук жеда вун.
Къиямат къа Рабби къази хьайила,
Лугьуда на: вуч ийин бес за гила?!
Нефес амач, беден тамам кайила,
Валлагь-биллагь, чилерик мурк жеда вун.
Гьисаб ийиз жув дуьньядин вели хьиз,
Гьар камуна тухузва вун дели хьиз.
Хан ятӀан вун, са къуз Рухун Али хьиз,
Чилин къене ктӀана, кьук жеда вун.
Куьз хъел я вун?
Куьз хъел я вун, я беймирвет,
Заз дуьнья агьузар ийиз,
Чи арадай квадриз гьуьрмет,
Зун, факъирдин рикӀ тӀар ийиз.
Алагуьзли, вуч я ви къаст?
Яргъарилай жез вун заз раст,
Зи кьве вилив кьаз туна пас,
Икьван гуьгьуьл зи дар ийиз.
Хажалат гуз на заз дарья,
Зи чан-уьмуьр хьуриз зая,
Муьгьуьббатдал лацу сая,
Вуна чӀулав рангар ийиз.
Рухун Али ви гьасретдай
ЭкъечӀзава мал-девлетдай,
Ваз за авур хуш суьгьбетдай
Масадбуруз на шар ийиз.
Квахьай
Межлисдавай ярар-дустар,
Зун заргар я, гевгьер квахьай,
Яр паталди авур къастар,
Эвез яз кьил, жигер квахьай.
ТупӀар шуькӀуь, беден шумал,
Хъуьхъвен кьилер зулун чумал,
Чинлай нур гуз алмасдин хал,
Тамашдай кьван вилер квахьай.
Гьикьван вахт я хьана яргъаз,
Зи яр фена масдав рахаз,
Заз лугьуз: вун яргъаз акъваз,
РикӀин мурад, бегьер квахьай.
Ваз хабар я, къадир Аллагь,
Зи ашкъидиз яр хьуй панагь,
Зи гъам-хифет ая куьтягь,
Зун Али я дидер квахьай.
Словарь:
ЧапатӀ - Лап дегьзаманайрилай инихъди лезги ди- шегьлийри кьакьан дабан квай басаножкайриз ухшар, амма чина сая тумаж авай кӀвачин къапар алукӀдай. Абу- рун къеняй яру, къацу тумаждикай цванвай магьсерар
Кам авун — ажузарун, усаларун.
Ракъиб Вичин аксина авай кас.
Табассум-арабдалди пӀузаррилай хъуьруьн лагь- ай чӀал.
Сурагьи-Суракь лагьай мана я, рифма патал гьакӀ кхьенва.
Абидар- Аллагьдихъ рикӀивай инанмиш ксар.
Васил авун - инал ракъур авун манада ава.
Руьк-руьцӀ.
Къияматдин юкъуз аллагьдикай судья хьайила.
Вели - гунагьар квачир михьи кас.
Раст - расалмиш хьун.
Дарья - гьуьл лагьай чӀал я.
Сая - лакӀ квачир михьи са ранг.
Шар - шикаят.